جایگاه مردم در نظام های مردم سالار

دمکراسی ساختاری است که در آن اراده مردم بر اداره حکومت اعمال می شود. واژه یونانی دمکراسی از ترکیب "دموس" به معنی مردم و "کرائوس" به معنی قدرت است. از ویژگی های بنیادین دمکراسی برابری و آزادی شهروندان است. شهروندانی که با رای یکسان رهبران و نمایندگان خود را برای اداره امور کشور گزینش می کنند. در صورت کوتاهی رهبران و حاکمان در اعمال اراده مردم، خود مردم آنان را کنار می گذارند. چهار رکن اساسی دمکراسی عبارتند از قانون اساسی، نظام پارلمانی، احزاب سیاسی و مطبوعات آزاد. قانون اساسی یکی از مکانیزم هایی است که قدرت رهبران و حاکمان را مشخص و محدود می کند. تجربه نشان داده که وقتی کسی بر اریکه قدرت نشست اولین بیماری که به سراغش می آید تمامیت طلبی است. برای اینکه رهبران و حاکمان پس از رسیدن به قدرت فاسد نشوند یکی از ابزارهای کنترلی آنان قانون اساسی است که توسط نمایندگان راستین مردم نگاشته شده باشد. پارلمان یا همان مجلس که باید اعضای آن نمایندگان برگزیده مردم باشند با وضع قوانین برای اداره کشور از رویکرد دولت به خودکامگی پیش گیری می کند.
از دیگر ارکان دمکراسی احزاب سیاسی هستند. در یک کشور هر چند خوب اداره شود بدون وجود احزاب و بدون گزینش نمایندگان شهروندان توسط خود شهروندان از این یا آن حزب راه به سوی خودکامگی باز خواهد شد. همچنانکه در اقتصاد آزاد شهروندان حق دارند از محصول هر کارخانه ای که خود دوست دارند گزینش و خرید کنند در عرصه سیاست شهروندان نیز باید آزادانه نمایندگان و رهبران خود را برگزینند. انتخابات می بایست آزادانه با رای برابر و بر اساس سنجه های اتحادیه بین المجالس ( که در نشست ۱۹۹۴ در پاریس ۱۱۲ کشور ازجمله ایران پای آنرا امضا کرده و متعهد به اجرای آن شدند) تحت شرایط تفکیک کامل قوا صورت پذیرد.رمطبوعات آزاد و رسانه های خبری غیر فرمایشی از جمله رادیو، تلویزیون و اینترنت همگانی به دور از سانسور دولتی از دیگر ارکان دمکراسی هستند. مردم حق دارند از طریق رسانه های آزاد از عملکرد حاکمان و دولت آگاهی یافته و انتقادات وخواسته های خودرا بازتاب دهند.

از ویژگی های بارز نظام های دمکراتیک می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱- فرصت های اجتماعی و اقتصادی یکسان برای همه است تا هر کس بتواند بدون نگرش به دین، جنسیت و نژاد بر اساس توانمندی های فردی به جایگاه اجتماعی و اقتصادی مطلوب دست یابد.
۲- آزادی اقتصادی یا به عبارتی مکانیزم های اقتصاد آزاد خارج از انحصار دولت به منظور شکوفایی اقتصادی از دیگر ویژگی های دمکراسی است. در این راستا دولت می بایست از سرمایه گذاری بخش خصوصی در زمینه های صنعتی، کشاورزی، خدماتی و نیز افراد، گروه ها و تعاونی ها به منظور ایجاد کار و رشد سرمایه پشتیبانی کند. از بایاهای دولت دمکراتیک در این زمینه تدوین قوانینی برای بازدهی هر چه بیشتر تولید و رشد و توسه اقتصادی و نظارت و کنترل بر اجرای این قوانین است. در نظام های غیر دمکراتیک همچنانکه سیاست در منوپل دولت است اقتصاد نیز در انحصار دولت و ارگان های وابسته به دولت است. از نمونه های چنین حکومت هایی می توان از کره شمالی و روسیه و سودان و... را نام برد.
۳- حاکمیت قانون بدین معنی که هیچ شخص خاصی فراتر از قانون نیست. همه شهروندان و حاکمان در برابر قانون دارای حقوق برابر بوده و مسئولین باید پاسخگوی اعمال خود و انحراف از وظایفی باشند که مردم به آنها واگذار نموده اند.
۴- حقوق زنان یا به عبارتی پشتیبانی از حقوق برابر زن و مرد و برانگیختن زنان برای شرکت در کنش های اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی از ویژگی های حکومت های دمکراتیک است.
۵- آموزش همگانی در تمام سطوح آموزشی از حقوق عام شهروندان است . آموزش موجب پالایش انسان و ابزاری برای دستیابی به آگاهی، قدرت اجتماعی و زندگی بهتر است. بر اساس اعلامیه جهانی حقوق بشر همه شهروندان یک کشور حق دسترسی به آموزش و پرورش را دارا بوده و هیچ کس حتا در دور افتاده ترین روستاها نباید به خاطر تنگدستی از حق دسترسی به آموزش بی بهره بماند. اینجانب بر این باورم که سنجه ها و آموزش های دمکراسی باید از آغاز در متون درسی گنجانده شود تا کودکان نه تنها به حقوق خود آشنا شوند بلکه نخستین گام های زندگی را عملن با تمرین دمکراسی بردارند.