آیت الله مکارم و نیاز قم به بودجه حسابی

آیت الله مکارم شیرازی از مراجع عالیقدر تشیع به تازگی سخنی گفته اند که بازتاب زیادی در فضای مجازی داشته است : وظیفه دولت در قبال قم این است که یک ردیف بودجه حسابی برای این شهر در نظر بگیرد و در این باره سایر شهرها نباید معترض باشند چرا که قم با بقیه شهرها متفاوت است.

دو نکته در سخنان آیت الله مکارم شیرازی نامشخص است و ایشان توضیح کاملتری درباره آن نداده اند. نخست اینکه منظور از بودجه حسابی چیست و دوم اینکه چرا قم با بقیه شهرها متفاوت است و اگر بودجه حسابی به قم دادند، چرا شهرهای دیگر نباید به آن معترض باشند؟ ضمن احترام به ایت الله مکارم شیرازی لازم می دانم بنا به رسالت حرفه ای خود، نکاتی را ذکر کنم.

از نکته دوم سخنان ایشان شروع می کنم : آیا مردم قم با مردم سایر شهرهای کشور تفاوت دارند که بودجه بیشتری باید در اختیار این استان قرار گیرد؟ آیا به خاطر وجود حرم مطهر حضرت معصومه (س) در این شهر، می توان مدعی متفاوت بودن این استان شد و طالب بودجه بیشتری برای آن بود؟ اگر این هم ملاک باشد طبیعتا شهر مشهد و شهر شیراز هم می توانند مدعی بودجه بیشتری شوند. ضمن اینکه اصولا برخورداری از حرم مطهر بزرگان دینی، فرصت مناسبی در اختیار استانهای بهره مند از آن قرار می دهد که نسبت به کسب درآمد از طریق زایران و گردشگران برنامه ریزی کنند و چشم به بودجه های دولتی نداشته باشند. طبیعتا وقتی از متفاوت بودن استان قم با استانهای دیگر سخن می گوییم باید به پیامدهای آن هم توجه کنیم. چراکه مثلا مردم خوزستان هم می توانند مدعی شوند باید سهم بیشتری از بودجه ها داشته باشند چون بخش اعظم نفت کشور در این استان تولید می شود یا مردم استان بوشهر مدعی شوند سهم بیشتری از بودجه باید بگیرند چون بخش اعظم گاز کشور در این استان تولید می شود و ....

اما نکته بعد : آیا بودجه استان قم آنقدر کم است که نیاز به بودجه حسابی داشته باشد؟ طبیعتا همه استانها همه ساله مشکل بودجه دارند و درآمدها پاسخگوی هزینه ها نیست. بر اساس جدول بودجه بندی استانی، بودجه استان قم در بین سی و یک استان کشور، در سال ۹۲ سی و یکم بوده که طی دو سال اخیر به رتبه ۲۸ و سپس ۲۷ ارتقا یافته است. در نگاه اول شاید این جایگاه برای قم پایین باشد اما بودجه را صرفا با مقایسه با سایر استانها نمی توان مورد سنجش قرار داد چون مساحت و جمعیت استانها با هم متفاوت است.

جمعیت استان قم بر اساس سرشماری سال گذشته، ۱ میلیون و ۲۹۲ هزار نفر بوده و بنابراین فقط ۱.۶۲ درصد جمعیت کشور در این استان ساکن هستند. البته تراکم جمعیت در این استان بالا و از این نظر پنجمین استان کشور است. استان قم از نظر جمعیت هم بیستمین استان کشور است. با توجه به وسعت و جمعیت استان قم، بودجه استان چندان غیرمتناسب به نظر نمی رسد.

مروری بر شاخص های اقتصادی هم نشان می دهد اوضاع استان قم نسبت به میانگین کشوری بهتر است. به عنوان نمونه درآمدها و هزینه های خانوارهای قمی، بالاتر از ۱۱ استان دیگر است، نرخ بیکاری در این استان در یک دهه اخیر، همه ساله پایینتر از میانگین کشوری بوده و تورم هم در این استان طی شش سال اخیر کمتر از میانگین کشوری بوده است. به عبارت ساده تر، هم بیکاری در این استان کمتر از میانگین کشوری بوده و هم تورم. همچنین استان قم رتبه بالایی در جذب سپرده های بانکی دارد و از این نظر در رتبه سیزدهم بین سی و یک استان کشور قرار می گیرد که می تواند به معنای فرصت بهتر برای بهره مندی از اعتبارات مالی باشد.

جالب اینجاست که رتبه قم از نظر بودجه استانی در قیاس با استانهای دیگر، دقیقا مطابق با پرداخت مالیات در این استان است. یعنی مردم استان قم از مردم ۲۵ استان دیگر مالیات کمتری می پردازند و بنابراین تناسب نسبی بین پرداخت مالیات توسط مردم در این استان و بودجه دولتی آن وجود دارد. هرچند شاخص های اقتصادی در این استان به مراتب بهتر از سایر استانهاست.

تمامی شاخص های فوق نشان می دهد که وضعیت بودجه استان قم، چندان هم نامطلوب نیست که نیازمند بودجه حسابی باشد. البته نگرانی آیت الله مکارم در سخنانشان کاملا بجاست، بویژه جایی که به پروژه های نیمه کاره همچون ساختمانهای بلندمرتبه و پروژه منوریل نیمه کاره قم اشاره می کنند. اما به نظر می رسد نیمه کاره ماندن پروژه منوریل شهر قم یا موارد مشابهی از این دست، بیشتر حاصل سومدیریت باشد نه کمبود بودجه، که تشریح آن مجالی دیگر را می طلبد. با بودجه حسابی، مشکلات مدیریتی در استان حل نمی شود.

حمیدرضا شکوهی