بدمسکنی در یک سو و 2 میلیون و 600 هزار خانه خالی در سوی دیگر

تعداد خانه‌های خالی در کشور رشد خیره‌کننده‌ای داشته و از 633 هزار واحد در سال 85 به 2 میلیون و 600 هزار واحد در سال 95 رسیده است. این بدان معناست که در عرض 10 سال، تعداد خانه‌های خالی در ایران 310 درصد رشد داشته است.
به گزارش مردم‌سالاری آنلاین، وزارت اقتصاد در گزارشی اعلام کرده که تعداد واحدهای مسکونی خالی از 633 هزار واحد در سال 85 به 1.6 میلیون واحد در سال 90 و 2.6 میلیون واحد در سال 95 افزایش یافته است. این میزان از واحدهای مسکونی خالی در کشور به خوبی نشان می‌دهد که اقشار زیادی از مردم توانایی خرید خانه را ندارند و این وضعیت به مرور زمان بدتر نیز شده است. این در حالی است که در ایران، برخلاف بسیاری از کشورها، مالیاتی نیز بر خانه‌های خالی وضع نشده است.
در حالی در فاصله ده ساله بین سال‌های 1385 تا 1395 تعداد خانه‌های خالی بیش از 4 برابر افزایش یافته است که تعداد واحدهای مسکونی در این مدت از 15.9 میلیون واحد به 22.8 میلیون واحد رسیده است. در واقع در دوره 10 ساله (از آغاز سال 86 تا پایان سال 95)، تعداد واحدهای مسکونی تنها 43 درصد و تعداد واحدهای مسکونی خالی 310 درصد افزایش یافته است. این دو رشد نامتناسب، شاید وضعیت بدمسکنی را که به یکی از شاخصه‌های اجتماعی کشور تبدیل شده است به خوبی توضیح دهد. عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی، پیش‌تر اذعان کرده بود که در کشور 11 میلیون حاشیه‌نشین داریم و 8 میلیون نیز ساکن بافت‌های فرسوده هستند.
استان تهران با دارا بودن سهمی معادل 19 درصد از کل خانه‌های خالی در سال 95 (حدود 490 هزار واحد مسکونی خالی) رتبه نخست کشور از این بابت را به خود اختصاص داده است. در بین استان‌های کشور، استان تهران در عین حال بالاترین قیمت مسکن را به خود اختصاص داده است. علاوه بر این، اجاره‌ها نیز در تهران بسیار بالاست و طبق آمارهای رسمی حدود نیمی از بودجه خانوارها باید به عنوان اجاره بها به مالکین پرداخت شود. آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که در سال 1395، در کل کشور به طور میانگین 36.4 درصد بودجه خانوارها صرف پرداخت اجاره منازل شده است اما در استان تهران 47 درصد از کل بودجه خانوارها صرف اجاره مسکن شده است!
بازار مسکن چند سال رکود بی‌وقفه را از سر گذرانده است اما این رکود نیز باعث نشد تا از طریق کاهش قیمت مسکن، سرپناه به کالایی نسبتاً ارزان و قابل خرید در ایران تبدیل شود. قیمت بالای زمین در ایران یکی از مهم‌ترین دلایل قیمت بالای مسکن است. در کل، از دوره پهلوی تاکنون خرید زمین مسکونی برای بسیاری از اقشار مردم حکم سرمایه‌گذاری را داشته است. این امر باعث شده تا نقدینگی موجود در جامعه به جای این که در فعالیت‌های مولد سرمایه‌گذاری شود به بازار زمین مسکونی و مسکن هدایت شود. هدایت سرمایه‌های خرد که مجموع آن‌ها، عدد بسیار بزرگی می‌شود، باعث شده تا به لحاظ تاریخی همیشه قیمت مسکن در ایران حباب‌های بزرگی داشته باشد.
فرق این نوع حباب، با سایر حباب‌ها، مثل حباب‌های بازار بورس، این است که حباب بازار مسکن در ایران به ندرت می‌شکند چرا که ذی‌نفعان بازار مسکن و مالکان واحدها تعدادشان بسیار زیاد است و این افراد به چشم یک سرمایه به خانه‌هایی که تحت تملک‌شان است نگاه می‌کنند؛ سرمایه‌ای که به هر ترتیب باید آن را حفظ کنند. حتی در طولانی‌ترین دوره‌های رکود مسکن نیز مالکین در ایران به ندرت حاضر به فروش خانه‌های خود با قیمت‌های پایین می‌شوند؛ این امر باعث شده تا هیچ‌گاه شاهد ریزش شدید قیمت‌ها در بازار مسکن نباشیم. در دوره‌های رکود نیز اگرچه کاهش قیمت مسکن صورت گرفته اما این کاهش همچنان به نحوی نبوده که مسکن را به کالایی نسبتاً ارزان تبدیل کند.
در ایران، عرضه مسکن ارزان به شهروندان رویای بسیاری از دولت‌ها بوده است. در دوره‌های گذشته حتی سازمان‌ها به کارمندان‌شان منازل سازمانی واگذار می‌کردند تا به نوعی میزان رضایت آن‌ها را افزایش داده و دغدغه‌های معیشتی‌شان را کاهش دهند. اما شیوه عرضه منازل سازمانی به تدریج کاهش یافت. در دولت احمدی‌نژاد، دولت ارائه مسکن ارزان قیمت را از طریق طرح مسکن مهر در دستور کار قرار داد. با این حال، برای این که قیمت زمین در مسکن مهر به صفر برسد، طرح‌های این برنامه ساخت مسکن به خارج از شهرها منتقل شد و این امر باعث شد تا عمدتاً مسکن مهر در مناطقی ساخته شود، که کوچک‌ترین خدمات اجتماعی-شهری در آن‌ها ارائه نمی‌شد. این امر هزینه‌های طرح مسکن مهر را به شدت بالا برد و باعث نارضایتی ساکنین این منازل نیز شد. در شرایط فعلی هنوز این سوال باقی است که چگونه می‌توان از بن‌بست‌های بازار مسکن خارج شد؟!