جای طب فیزیکی در تیم درمانی بیماران خالی است

بارها شده است که برای درمان دردی نزد دکتر برویم اما پزشک متوجه علت اصلی دردی که ما احساس می کنیم نشود و در نهایت با تجویز چند مسکن بگوید: "چیزی نیست." اما همین دردهایی که به اصطلاح "چیزی نیست" ند سراسر روز ما را آزار می دهند و ما هم آرام آرام به آن ها عادت می کنیم. اما راه بهتری هم برای درمان این دردها وجود دارد. کلید درمان دردهای اسکلتی و عضلانی در دستان متخصصان رشته طب فیزیکی و توانبخشی است. رشته ای که شاید خیلی از مردم برای درمان نیاز به آن داشته باشند اما شناختی از آن ندارند. برای آشنایی بیشتر با این رشته پزشکی و حیطه کاری آن، «مردم سالاری» گفت و گویی با سینا یثربی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی انجام داده که در ادامه می خوانید:

تعریف شما به عنوان یک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی از این علم چیست؟
رشته های پزشکی اصولا بر اساس رویکرد درمانی به دو شاخه اصلی داخلی و جراحی تقسیم می شوند.
۱- رشته های داخلی همچون رشته تخصصی بیماری های داخلی، رشته بیماری های مغز و اعصاب و یا رشته بیماری های قلب و عروق،
و ۲- رشته های جراحی همچون جراحی قلب و عروق و یا جراحی استخوان و مفاصل.
در این میان طب فیزیکی و توانبخشی و الکترودیاگنوز جز رشته های داخلی محسوب می گردد و بر تشخیص، درمان و توانبخشی بیماری های سیستم اسکلتی، عضلانی و اعصاب محیطی با رویکردی غیر جراحی تاکید دارد. رشته ما در حقیقت بخش داخلی بیماری های اسکلتی و عضلانی هستیم.
این رشته اولین بار به طور رسمی در ۷۰ سال قبل در ایالات متحده تصویب گردید و از حدود ۵۵ سال قبل در ایران مورد توجه قرار گرفت. در بخش تشخیص متخصصین این رشته با کمک روش های الکترودیاگنوز یا به اصطلاح نوار عصب و عضله محل آسیب سیستم اسکلتی عضلانی و اعصاب محیطی را تشخیص می دهند.به علاوه در سال های اخیر نیز در بسیاری از کشورهای جهان و همینطور در ایران سونوگرافی نیز به عنوان ابزاری برای ارزیابی مشکلات بیمار توسط متخصصین این رشته به کار می رود. در بخش درمان نیز علاوه بر درمان های معمول بیماری ها متخصصین طب فیزیکی از دو ابزار موثر مودالیته های طب فیزیکی و ورزش درمانی برای درمان بیماری ها سود می جویند. اما بخش مغفول مانده رشته طب فیزیکی و توانبخشی، بخش توانبخشی این رشته می باشد که پس از تقریبا همه بیماری ها و بالاخص بیماری های درگیر کننده سیستم حرکتی سعی در درمان ناتوانی و معلولیت های ایجاد شده دارد.
نزدیک به 30 سال است که دانشگاه های کشور ما برای این رشته دستیار تخصصی می گیرد. با این وجود طب فیزیکی آن طور که باید و شاید توسعه پیدا نکرده است و هر سال 40 دستیار بیشتر پذیرش نمی شوند. این در صورتی است که کشوری مثل ترکیه 3000 متخصص طب فیزیکی دارد و ایران در حال حاضر اسما 350 نفر متخصص دارد؛ در صورتی که تعدادی از این افراد در این زمینه فعالیت نمی کنند. چرا که حیطه کاری این رشته بسیار گسترده است. متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی در سه سطح درمان، تشخیص و توانبخشی کار می کنند. همکاران ما در ایران بیشتر در تشخیص با نوار عصب و عضله فعالیت می کنند.

آقای دکتر چرا رشته طب فیزیکی را انتخاب کردید؟
زمان ما فشار جامعه افراد با استعداد را به سمت رشته پزشکی سوق می داد. من دوست داشتم راه پدرم را در فلسفه ادامه بدهم اما پدرم با این مساله مخالفت کرد که البته الان خوشحال هستم که به سراغ پزشکی رفتم. من سال 77 از دانشکده پزشکی فارغ التحصیل شدم بعد از 13 سال کار پزشکی و افزایش تجربه تصمیم گرفتم به سمت رشته طب فیزیکی بروم. چرا که نگاه این رشته به درمان نگاهی طولانی مدت است و برای درمان به دنبال راه های خشنی مثل جراحی نیست.

چه تفاوتی میان طب فیزیکی و فیزیوتراپی وجود دارد؟
اولین تفاوت در میزان تحصیلات افراد در این رشته است. متخصصان طب فیزیکی بعد از آن که هفت سال پزشکی می خوانند می توانند این رشته را به عنوان تخصص انتخاب کنند. در صورتی که فیزیوتراپ ها کارشناس هستند. تفاوت دوم هم دقیقا در همین مساله تحصیلات است. متخصصان طب فیزیکی در مسائل پزشکی دقیق هستند و این مساله باعث می شود آن ها در مساله تشخیص بیماری هم فعالیت بکنند در صورتی که فیزیوتراپ ها صرفا در زمینه درمان فعالیت می کنند. در حقیقت بیماری که نزد یک متخصص طب فیزیکی می رود پس از معاینه شدن برای آن برنامه درمانی ریخته می شود. در طب فیزیکی روش های مختلف درمانی اعم از تزریق دارو ، ورزش کار درمانی و .. وجود دارد یکی از درمان ها هم می تواند فیزیوتراپی باشد.
اما حیطه کاری طب فیزیکی و توانبخشی تنها به درد های اسکلتی محدود نیست برای مثال در این رشته ما با زخم بستر یا زخم های مزمن هم درگیر هستیم و با تزریق پی آر پی می توانیم به افراد کمک های زیادی بکنیم.
در واقع رابطه بین متخصص طب فیزیکی و فیزیوتراپیست همانند رابطه متخصصین داخلی و پرستاران می باشد. فقدان هر کدام از این گروه ها درمان بیماران را در واقع ناممکن می سازد.

چرا این رشته نسبت به سایر رشته های پزشکی کمتر شناخته شده است؟
شاید مهمترین دلیل مهجور ماندن این رشته در بخش توانبخشی کمبود حمایت های مالی سازمان های مسئول می باشد زیرا بخش توانبخشی جزو هزینه برترین بخش های درمان می باشد. اگر بخواهم مثالی در این مورد بزنم که احتمالا همه ما حداقل از دور تجربه مشابه آن را داشته باشیم مورد بیماران دچار سکته مغزی است. در کشور ما این بیماران غالبا حدود یک هفته الی ده روز پس از شروع بیماری در حالی که بخش عمده ای از توانایی های فیزیکی خود را از دست داده اند از بیمارستان ترخیص شده و به خانه هایشان فرستاده می شوند در حالی که با انبوهی از مشکلات به صورت سلسه وار روبرو می شوند. این بیماران گاهی تا سال ها خانه نشین شده و علاوه بر این که دیگر جزو گروه های تولید کننده نمی باشند بلکه بخش عظیمی از انرژی، وقت و هزینه خانوار هم صرف امور آنها می گردد بدون این که نتیجه مورد نظر بر اساس پتانسیل های بیمار حاصل شود. حال آن که این بیماران باید به بخش های توانبخشی ارجاع داده شوند تا پتانسیل های آنها ارزیابی شده و رسیدن به حداکثر پتانسیل موجود در آنها در اسرع وقت ممکن شود. همین کمبود منابع سبب گشته تا تربیت متخصصین این رشته هم در حداقل تعداد صورت پذیرد به طوری که در حال حاضر کشور ما کمتر از چهار صد متخصص طب فیزیکی و توانبخشی فعال دارد.
این روش درمانی نسبتا پر هزینه است و این هزینه را مردم باید پرداخت کنند؛ مردم در ایران حاضر هستند برای یک عمل قلب که می تواند عوارض گوناگونی داشته باشد پول زیادی خرج کنند چرا که اثر آن را سریع می بییند اما برای توانبخشی یک فردی که سکته قلبی کرده است سخت حاضر به پرداخت هزینه می شوند چرا که طول درمان آن در بلند مدت مشخص می شود و بیمار باید مدت طولانی تر را در بیمارستان بستری باشد. 

الزامی برای بستری ماندن بیمار وجود دارد؟
این مساله برای خود بیمار بهتر است. علاوه بر نظارت پزشکان، جا به جایی بیماری که برای مثال دچار فلجی نصف بدن است هزینه بر و خطرناک است اما در ایران بیمه ها برای توانبخشی خدمت ارائه نمی کنند در صورتی که در کشوری مثل ترکیه هزینه توانبخشی به عهده بیمه ها است
در کشور ما بیمار بعد از عمل معمولا به خانه فرستاده می شود در صورتی که در کشورهای اروپایی بعد از عمل های سنگین بیماران برای توانبخشی در بیمارستان بستری می شود و تحت نظر متخصصان طب فیزیکی قرار می گیرد تا آن ها دوران نقاهت خود را سریعتر و بهتر طی کنند

هزینه درمان در این طب نسبت به درمان هایی مانند فیزیوتراپی و جراحی چگونه است؟ آیا این درمان تحت پوشش بیمه هست؟
توان بخشی کار گروهی است و شامل درمان های مختلف می شود این درمان ها هر کدام شاید به طور مجزا تحت پوشش بیمه باشند اما بیمه هزینه بستری این درمان ها را نمی دهد. این مساله شاید به علت پیشرفته نبودن سیستم بیمه ها است اما نمی توان تمام تقصیر را متوجه بیمه ها دانست چرا که عوامل مختلفی در این زمینه درگیر هستند که شاید مهمترین بخش آن مربوط به آموزش باشد.

پیشگیری در طب فیزیکی از چه جایگاهی برخوردار است؟
طب پیشگیری در حال حاضر یک علم جداست اما تمامی رشته های پزشکی توصیه هایی برای ورزش کردن و ... دارند. ما برای کنترل بیماری توصیه هایی داریم. ما با جراحان ارتپد و مغز اعصاب ویا جراحان قلب همکاری داریم. یک دوره توانبخشی قبل از عمل باعث می شود بعد از جراحی دوره بهبودیش سرعت پیدا کند. اما متاسفانه جای طب فیزیکی در تیم درمانی ایران خالی است.

بیمار چرا باید میان درمان دارویی و فیزیوتراپی درمان طب فیزیکی را انتخاب کند؟
این که کدام روش برای درمان انتخاب شود بستگی به این دارد که کدام روش فایده اش بهتر است. یک سری از بیماری ها هم به بخش جراحی مربوط است هم به بخش داخلی؛ طب فیزیکی و توانبخشی در این مرز فعال است. برای مثال فردی که دچار پارگی رباط صلیبی می شود اگر یک فوتبالیست باشد باید سریع تر درمان شود و به میدان برگردد اما اگر همین اتفاق برای یک مغازه دار میانسال اتفاق بیافتد می تواند ریسک اتاق عمل را نپذیرد و با درمان هایی که طب فیزیکی به او معرفی می کند درمان شود.
امروزه مردم درگیر دردهای سیستم اسکلتی و عضلانی هستند اما برای درمان این دردها نزد پزشکانی می روند که تخصصی در این زمینه ندارند. پزشک ها معمولا در این زمان ها یک مسکنی تجویز می کنند و به بیمار می گویند "چیزی نیست!" در صورتی که این دردها برای بیمار مشکلی ایجاد کرده و درمانی دارد پس گفتن این که چیزی نیست اشتباه است و باید بیماران به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی مراجعه کنند. منشا این دردها باید شناسایی و سپس درمان شود.

چرا بیمه ها و وزارت بهداشت برای بیشتر شناخته شدن این رشته با متخصصان طب فیزیکی همکاری نمی کنند؟
شاید به این خاطر است که مدیران وزارت خانه معتقدند که فعلا به این طب نیازی نیست! به نظر من در مدیران وزارت بهداشت نیازی به یک مدیر با این تخصص وجود دارد. چرا که آن ها معتقدند این دردها آدم را نمی کشند برای همین مدیران به علت کمبود بودجه ترجیح می دهند به سمت درمان هایی بروند طول زندگی را افزایش دهند.