پژوهش‌های فراوانی که در زمان کرونا انجام شد، پاسخ‌گوی سؤالات نبود

مدیر امور تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره دلیل انجام برخی پژوهش‌های تکراری در کشور، گفت: در دوران کرونا، علی‌رغم این‌که تعداد زیادی پژوهش انجام دادیم، ولی به نسبت تعداد پژوهش‌ها، نتوانستیم به سؤالات پاسخ دهیم. پژوهش‌های زیادی در حیطه علوم بالینی در بیمارستان‌ها انجام شد که نتیجه آن می‌توانست مورد استفاده قرار بگیرد؛ ولی بیمارستان‌ها و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی این اختیار را ندارند که فرآیندهای تشخیصی درمانی را تغییر دهند. در این موارد وزارتخانه باید ورود پیدا می‌کرد، ولی کانال ارتباطی نظام‌مندی وجود نداشت.
دکتر بهاره یزدی‌زاده در گفت‌وگو با ایسنا، در پاسخ به این که در دو سال اخیر، کرونا کیفیت و کمیت پژوهش‌ها را در دانشگاه تحت تاثیر قرار داده یا خیر، گفت: واقعیت این است که به سادگی نمی‌توان در مورد اثر بر کیفیت پژوهش سخن گفت، ولی از نظر کمیت بیشتر پژوهش‌ها به سمت کووید رفتند.
وی با بیان این‌که همه این پژوهش‌ها نیاز ما نبودند، اظهار کرد: در ابتدای همه‌گیری سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان جهانی بهداشت، اولویت‌های پژوهشی را اعلام کردند. یکی از این اولویت‌ها بررسی چالش‌های سیاست‌گذاری و مدیریت کرونا بود و ما اتفاقاً در این مورد پژوهش خیلی کمی انجام دادیم.
یزدی‌زاده توضیح داد: در برخی موارد ما می‌توانستیم از نتایج پژوهش‌های سایر کشورها استفاده کنیم و نیازی نبود که آن را در کشور خودمان تکرار کنیم. در برخی موارد هم باید پژوهش‌هایی انجام دهیم که پاسخ آن‌ها اختصاصی بافتار (context) کشور ما باشد و ما باید خودمان پاسخ آن را پیدا کنیم و پاسخ کشورهای دیگر مناسب و قابل کاربرد در کشور ما نیست.
وی با اشاره به برخی پژوهش‌های تکراری در کشور، گفت: برای مثال سؤالاتی در مورد «راه‌های اثربخش برای تعامل با خانواده‌های بیماران» و یا «راه‌های کاهش استرس ارائه‌دهندگان خدمت» وجود داشت؛ ولی بخش زیادی از پژوهش‌ها به سمت این موضوع رفت که «شیوع استرس آن‌ها چقدر است» و پاسخ نداد که چه کاری باید انجام دهیم. یعنی علی‌رغم این‌که تعداد زیادی پژوهش در مورد کرونا انجام دادیم، ولی به نسبت تعداد پژوهش‌ها، نتوانستیم به سؤالات پاسخ دهیم.
مدیر امور تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این سؤال که آیا این مشکل ناشی از اولویت‌گذاری ما بوده است، گفت: نه لزوماً. چون اولویت‌گذاری ابتدای همه‌گیری انجام شد؛ ولی مطالعات، نتوانستند پاسخ این اولویت‌ها را بدهند. الان می‌دانیم که شیوع استرس در پرستاران زیاد است. حتی می‌دانیم که برای کاهش آن چه کاری باید انجام دهیم و نیاز به پژوهش ندارد؛ پس باید مداخله را انجام می‌دادیم و نیاز نبود که در پژوهش‌های مختلف میزان شیوع و فراوانی انواع استرس را پیدا کنیم.
یزدی‌زاده با اشاره به این‌که البته از قبل به این فکر نکرده بودیم که چه استفاده‌ای از نتایج پژوهش‌های انجام‌شده بکنیم، گفت: این نکته مهمی بود که مغفول ماند. برای مثال، پژوهش‌های زیادی در حیطه علوم بالینی در بیمارستان‌ها انجام شد که نتیجه آن می‌توانست مورد استفاده قرار بگیرد؛ ولی بیمارستان‌ها و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی این اختیار را ندارند که فرآیندهای تشخیصی درمانی را تغییر دهند. در این موارد وزارتخانه باید ورود پیدا می‌کرد، ولی کانال ارتباطی نظام‌مندی وجود نداشت.
چرا از نتایج پژوهش‌ها استفاده نمی‌شود؟
وی با بیان این‌که یکی از مشکلات کشور ما استفاده از نتایج پژوهش‌ها است، افزود: در عمل تعداد زیادی پژوهش علوم بالینی انجام شد، بدون این‌که راه استفاده از نتایج آن، شفاف باشد. راه حل افزایش احتمال استفاده از این نتایج این است که از همان ابتدای انتخاب سؤال پژوهش، در خصوص استفاده آن فکر شود. چرا که اگر سؤال مناسب نباشد، نتیجه آن نیز مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
مدیر امور تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی تهران با تاکید بر این‌که پژوهش باید با کیفیت باشد، توضیح داد: باید توجه داشت که لزوماً نتایج یک پژوهش، منجر به تغییر نمی‌شود. باید مجموعه‌ای از شواهد تولید شود تا بتوان بر آن‌ها استناد کرد. برای مثال در کشور پژوهش‌هایی داشتیم که با اهداف مشابه انجام شدند. یکی از راه‌حل‌ها برای این مشکل این بود که مرکز یا سازمانی مامور شود تا این یافته‌ها را با هم، یک کاسه کند. این اتفاق به هر دلیلی، در کشور نیفتاد؛ البته الان هم می‌توانیم از این تجربیات بیاموزیم.
یزدی‌زاده با بیان این‌که در حال حاضر داده‌های زیادی در کشور ما تولید می‌شود، گفت: شاید در شرایط بحرانی برای یافتن پاسخ علمی، نیاز به انجام تعداد زیادی پژوهش‌ اولیه (primary research) نباشد. داده‌هایی که در سطح ملی و در دانشگاه جمع‌آوری‌شده بود، می‌توانست در این زمینه کمک کند. در مراکز بهداشت و مراکز جامع سلامت دانشگاه‌ها داده‌های زیادی جمع‌آوری می‌شود. اگر تمهیداتی اندیشیده شود که از این مجموعه عظیم داده‌ها استفاده شود، شاید نیازی به طراحی پژوهش‌های کوچک نباشد.
وی ادامه داد: بیگ‌دیتاها مانند داده‌های ثبت، داده‌های نظام مراقبت، داده‌های بیمارستانی و HIS می‌توانند پاسخ برخی از پژوهش‌ها مانند فراوانی بیماری کووید-۱۹ و یا عوارض آن در بیماران با بیماری زمینه‌ای خاص را بدهند و می‌توان تمرکز بیمارستان‌ها و دانشگاه‌ها بر روی انجام پژوهش‌های اجرایی (Implementation research) مانند بررسی میزان پایبندی به راهنماهای بالینی تشخیص و درمان کووید-۱۹ و چرایی آن سوق داد. در حال حاضر بین شواهد (evidence) و چیزی که در عمل اتفاق می‌افتد (practice) شکاف وجود دارد. اگر ما از بیگ‌دیتا برای پاسخ به سؤالات استفاده می‌کردیم، می‌توانستیم بودجه پژوهشی را برای پژوهش‌هایی سوق بدهیم که می‌توانستند به منظور کاهش این شکاف طراحی شوند.
مدیر امور تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی تهران در پایان با تاکید بر لزوم به کارگیری متخصصان بیگ‌دیتا و داده‌کاوی، گفت: متخصصان بیگ دیتا در کنار چند متخصص بالینی، می‌توانستند پاسخ بخشی از سؤالات را با داده‌هایی که به صورت روتین جمع‌آوری می‌شود، بدهند. با این‌که در این کار هم چالش‌هایی وجود دارد، ولی می‌تواند یک صرفه‌جویی عظیم در زمان و هزینه باشد.