ایران در بحران قطر چه باید بکند؟

از بامداد دوشنبه که خبر قطع رابطه ۴ کشور عربی با قطر منتشر شد، نخستین تحلیل ها درباره چگونگی بهره برداری ایران از این بحران منطقه ای هم آغاز شد. برخی خواستار موضع گیری صریح ایران بودند و برخی دیگر، خویشتن داری را توصیه می کردند که توئیت دکتر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان ساعاتی پس از این رخداد، نشان می داد موضع رسمی دستگاه دیپلماسی ایران خویشتن داری خود و دعوت طرفین مناقشه به خویشتن داری است. این امر از این جهت حایز اهمیت است که در یک طرف این مناقشه عربستان را می بینیم که از زمان روی کار آمدن زمامداران جوان در سالهای اخیر، بی محابا تصمیم می گیرند و بدون دوراندیشی به متهم کردن همسایگان و کشورهای منطقه می پردازند. در قبال چنین کشوری، دوراندیشی و حفظ خویشتن داری بهترین راهکار است. یک بار با حمله به سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد، تاوان سنگینی پرداخت کرده ایم و تکرار هر اقدامی مشابه آن در بحران اخیر بین قطر و عربستان و همپیمانانش، نه تنها فایده ای به حال ما ندارد، بلکه اگر قرار باشد سودی هم از این اختلاف ببریم، آن هم منتفی می شود. عملکرد جمهوری اسلامی ایران در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی به گونه ای بوده که از هر اقدام سیاسی ایران له یا علیه کشورهای اسلامی در منطقه، شائبه صدور انقلاب، ایجاد هلال شیعی، یا مسایلی مشابه ایجاد می شود. سالها پیش در زمان روی کار آمدن نجم الدین اربکان در ترکیه، شاهد حمایت مستقیم ایران از دولت اسلامگرای ترکیه بودیم که این حمایت صریح اثر معکوس داشت و ترکیه برای انکه متهم به همراهی با ایران نشود از ایران فاصله گرفت. نگاهی به موضع ایران در قبال روی کار آمدن اردوغان در ترکیه در کمتر از یک دهه پیش و مقایسه آن رویکرد با روابط فعلی دو کشور، نشان می دهد که این شتاب زدگی در اعلام حمایتها، همواره برای ما اثر معکوس داشته است. پس بدترین روش برای ایران در شرایط کنونی این است که خوشحالی خود را از اختلافات اعراب به نحو بارزی نشان دهیم، عربستان را محکوم کنیم و به طور آشکار در کنار قطر قرار بگیریم. قطعا در صورتی که این گونه اقدام کنیم نه تنها روابط خصمانه بین خود و عربستان را شدت می بخشیم، بلکه مسیر نزدیکی نامحسوس بین ایران و قطر را هم سد خواهیم کرد. قطر در شرایط کنونی، برای تردد آسان پروازهای هواپیمایی خود که یکی از بزرگترین و معتبرترین خطوط هوایی جهان است، به همراهی ایران نیاز دارد. از سوی دیگر نزدیکترین و بهترین مسیر نقل و انتقال کالا، از جمله مواد غذایی به قطر، آبهای مرتبط با ایران در خلیج فارس از طریق سه بندر جنوبی کشورمان است. میدان مشترک گازی فرصت دیگری برای همکاری است. حتی اگر قطع روابط عربستان و همپیمانانش با قطر برای مدت زمان کوتاهی صورت گرفته باشد، در همین مدت کوتاه هم می توانیم به سود اقتصادی این وضعیت برای خودمان بیندیشیم و با موضع گیری سیاسی شتاب زده، نه فقط از سوی دستگاه رسمی دیپلماسی کشورمان، بلکه از طرق غیررسمی هم، این توازن را از بین نبریم. اقدامات عربستان در سالهای اخیر به گونه ای بوده که موجب شده دیگر به عنوان کشوری دوراندیش در منطقه شناخته نشود. برجام، جایگاه ایران را در منطقه تقویت کرده، اوضاع سوریه و عراق به سود ایران پیش می رود، و مجموعه شرایط به گونه ای بوده که ایران، از وزن منطقه ای بیشتری نسبت به عربستان بهره مند شده است. کاهش ذخایر ارزی عربستان به دلیل کاهش قیمت نفت، قدرت مانور عربستان را هم کاهش داده است و توان ریسک این کشور پایین آمده است. هفته گذشته اعلام شد ذخایر ارزی خارجی عربستان سعودی در آوریل برای نخستین بار از سال ۲۰۱۱ به پایین ۵۰۰ میلیارد دلار سقوط کرده است. پس شرایط، به گونه ای است که اگر آن را تغییر ندهیم باز هم به سود ماست. بهترین اقدام ایران در شرایط کنونی، دعوت طرفین مناقشه به خویشتن داری و حتی اعلام آمادگی ظاهری برای میانجی گری، و در عین حال به طور همزمان بهره برداری اقتصادی از شرایط کنونی است. قطر در سالهای اخیر نزدیکترین کشور عربی به ایران بوده و ملکه ایرانی الاصل قطر، بهترین نفوذی ایران در این کشور محسوب می شود. امیر قطر پس از انتخابات ریاست جمهوری دو بار با حسن روحانی تلفنی گفت و گو کرده است. ایران و قطر خود به خود در حال نزدیکتر شدن به هم هستند و قطر در شرایط کنونی به ایران نیاز دارد و این به سود اقتصاد ماست. پس نیازی نیست با مواضع شتاب زده سیاسی، این نزدیکی را تخریب کنیم.